Uporządkowali groby powstańców warszawskich spoczywających na elbląskich nekropoliach (+ zdjęcia)

61 zdjęć fot. Marcin Mongiałło

Marcin Mongiałło 
 napisz do mnie ‹
moje inne artykuły ‹

Towarzyszyliśmy żołnierzom 43. Batalionu lekkiej piechoty w Braniewie oraz członkom Stowarzyszenia im. gen. Brygady Bolesława Nieczuja-Ostrowskiego, którzy 29 lipca uporządkowali mogiły 16 powstańców warszawskich pochowanych na elbląskich nekropoliach i zapalili znicze. Dotarcie do tak dużej ilości grobów nie byłoby możliwe, gdyby nie pomoc mojej redakcyjnej koleżanki – dziennikarki Grażyny Wosińskiej, pielęgnującej pamięć o powstańcach, których los związał z elbląską ziemią. 

Po upadku Powstania Warszawskiego wielu jego uczestników nie wróciło po zakończeniu wojny do stolicy. Wyjeżdżali na tzw. Ziemie Odzyskane, także do Elbląga. Śladem ich obecności są nazwy ulic takie jak: Leszno, Górnośląska, Czerniakowska.

Grażynie Wosińskiej udało się jak dotąd ustalić 16 nazwisk elblążan, powstańców warszawskich, którzy pochowani są na naszych nekropoliach. 13 z nich spoczywa na Cmentarzu Komunalnym Agrykola, a 3 na Dębicy. Dziewięciu z nich dziennikarka poznała osobiście.

Pierwszym grobem, który odwiedziliśmy było miejsce spoczynku Włodka Skolimowskiego, harcerza Szarych Szeregów, który brał udział w powstaniu warszawskim mając zaledwie 14 lat. 

Tak pisała o nim blisko rok temu Grażyna Wosińska:

Zmarł 11 grudnia 1945 roku w wieku piętnastu lat. Niewiele o nim wiemy. Walczył w powstaniu mając czternaście lat. Przyjął pseudonim „Saturn”. Pewnie fascynowały go gwiazdy i planety. Saturn był atrakcyjny ze swymi pierścieniami. Oczami wyobraźni widział siebie przy nowoczesnym teleskopie. Chciał dokonać wielu odkryć. Gwiaździste niebo sprzyjało marzeniom. Nie było pewnie wiele takich chwil podczas powstania. Jak się dowiedzieliśmy umarł od ran odniesionych w powstaniu. Mieszkał przy ul. Skierniewickiej w Elblągu. W latach osiemdziesiątych jego grobem zajmowała się Elbląska Drużyna Harcerska „Płomienie”.

Grób „Saturna” rok temu wyremontowali kibice Olimpii Elbląg. Więcej informacji na ten temat znajdziecie w naszym artykule sprzed roku. Możecie odszukać ten grób. Znajduje się w sektorze IV, rzędzie IV; nr grobu: 3.

Jednym z najbardziej zasłużonych powstańców warszawskich spoczywających na elbląskich nekropoliach jest Roman Sulima-Gillow, odznaczony orderem Virtuti Militari za męstwo w walce. Odrzucając granat uratował życie swoich kolegów. Niestety, w wyniku eksplozji i odniesionych, stracił lewe przedramię.

Właśnie przy ulicy Czerniakowskiej podczas Powstania Warszawskiego późniejszy elblążanin Roman Sulima-Gillow ze Zgrupowania Kryska (Górny Czerniaków) uratował swoich kolegów przed wybuchem niemieckiego grantu. Jego ręka została rozerwana. Konieczna była amputacja w warunkach polowych. Dwie studentki tajnych uniwersytetów medycznych przeprowadziły operację zwykłą piłą stolarską, którą zdezynfekowały spirytusem denaturowanym. Za swój czyn Roman Sulima Gillow został odznaczony Virtuti Militari

– poinformowała Grażyna Wosińska, która opowiadała o losach poszczególnych powstańców.

Porządkowanie grobów zajęło wiele godzin. Aby odszukać kilka z nich musiliśmy skorzystać z bazy portalu Grobonet.com. 

Historia życia każdego powstańca jest inna. Niewielu elblążan zdaje sobie sprawę, że na naszych cmentarzach spoczywają powstańcy biorący udział w tak doniosłych wydarzeniach, jak choćby walka o gmach warszawskiej PAST-y. Budynek ten miał ogromne znaczenie strategiczne i był bardzo silnie broniony przez Niemców. Stacjonujący tu posterunek liczył około 150 osób, w tym wielu członków SS. Walki powstańcze zdobycie PAST-y trwały od 2 do 20 sierpnia i zostały zakończone sukcesem. Przeszły do historii, będąc symbolem poświęcenia polskich żołnierzy. Gmach pozostał w rękach powstańców do dnia kapitulacji powstania.

Stefana Brzozowskiego znałam osobiście. Kilka dni przed śmiercią wyraził życzenie, abym podczas jego pogrzebu powiedziała o nim kilka słów. Wiadomość przekazała mi córka. Pogrzeb z honorami wojskowymi odbył się 1 sierpnia 2008 roku na cmentarzu Dębica. Stefan Brzozowski brał udział w ataku na PAST-ę. Zdobył karabin czeskiej produkcji

– przypomniała Grażyna Wosińska przy grobie Stefana Brzozowskiego, który znajduje się na Cmentarzu Komunalnym Dębica. Więcej informacji na jego temat możecie przeczytać w naszym artykule.

Poniżej lista 16 powstańców warszawskich, który groby znajdują się na elbląskich cmentarzach. Ustalenie tych nazwisk było możliwe dzięki pracy Grażyny Wosińskiej, która udało się dotarzeć do wielu żyjących powstańców, dzięki czemu uzyskała wiele informacji. Dziś byłoby to już mocno utrudnione, a w wielu przypadkach wręcz niemożliwe. 

1. Mjr Tytus Stanisław Żychowski, pseudonim Rudolf Szłapinski, dowódca oddziału na Mokotowie
2. Janina Żychowska, „Sosna”, „Janka”, sanitariuszka, AK zgrupowanie Chrobry II - Śródmieście. Otrzymała Krzyż Walecznych
3. Roman Sulima Gillow, plutonowy podchorąży, Zgrupowanie Kryska, Górny Czerniaków, odznaczony Virtuti Militari. Ranny odłamkami granatów 2.08.1944 podczas ataku na Stację Pomp Rzecznych przy ul. Czerniakowska 124.
4. Kajetan Komorowski, "Czarny", Nowogródzki Okręg Armii Krajowej "Nów" - Stołpecko-Nalibockie zgrupowanie AK por. "Góry" ("Doliny"). W Powstaniu Warszawskim Grupa "Kampinos" - 27. pułk ułanów - 3. szwadron, szlak bojowy: Kampinos - Jaktorów
5. Aleksandra Obrycka, sanitariuszka, łączniczka Nowogródzki Okręg Armii Krajowej "Nów" - Stołpecko-Nalibockie zgrupowanie AK por. "Góry" ("Doliny"). W Powstaniu Warszawskim Grupa "Kampinos", szpital w Krogulcu.
6. Zenon Małczyński, „Lampart” Armia Krajowa - I Obwód "Radwan" (Śródmieście) - zgrupowanie "Chrobry II" - II batalion "Lecha Grzybowskiego" - 6. kompania "Jeremi” - III pluton, 8. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei - 15. pułk piechoty AK "Wilków" Warszawski Korpus Armii Krajowej (od 20.09.1944)
7. Leokadia Popowska z d. Gajda, "Jagoda" "Lilka" w Powstaniu Warszawskim sanitariuszka. Armia Krajowa - Grupa "Północ" - zgrupowanie "Róg" - I batalion WSOP "Dzik" (Wojskowa Służba Ochrony Powstania) - 11. kompania, w Śródmieściu "Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - zgrupowanie "Chrobry II" - Szpital Polowy ul. Mariańska 1. Szlak bojowy: Stare Miasto - kanały - Śródmieście Północ. Jej siostra Genowefa była sanitariuszką w tym samym batalionie. Odznaczona Krzyżem Armii Krajowej.
8. Edmund Popowski, "Lis" mąż Leokadii, Armia Krajowa - Grupa "Północ" - zgrupowanie "Róg" - batalion "Wigry" Stare Miasto. Odznaczony Warszawskim Krzyżem Powstańczym
9. Marian Szpyt, „Leon” Armia Krajowa - I Obwód "Radwan" (Śródmieście) - zgrupowanie "Chrobry II" - II batalion "Lecha Grzybowskiego" - 6. kompania "Jeremi”; ochotnik, Szlak bojowy Śródmieście Północ. Warszawski Korpus Armii Krajowej (od 20.09.1944) ,28. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei - 15. pułk piechoty AK "Wilków"
10. Nieznany powstaniec warszawski. Informacja z nagrobka. „Grób Powstańca warszawskiego, więźnia obozów koncentracyjnych Oświęcim, Mauthausen. 10.08.1944 – 1.07 1945”.
11. Antoni Burdziełowski „Wir” Nowogródzki Okręg Armii Krajowej "Nów" - Stołpecko-Nalibockie zgrupowanie AK por. "Góry" ("Doliny") Armia Krajowa - Grupa "Kampinos" - 27. pułk ułanów - 3. szwadron, następnie - 25. pułk piechoty AK Ziemi Piotrkowsko–Opoczyńskiej (Okręg Łódzki Armii Krajowej - Podokręg Piotrków)
12. Irena Byszewska z d. Małczyńska "Iris", "Irena", łączniczka, sanitariuszka i żołnierz Armia Krajowa - I Obwód "Radwan" (Śródmieście) - zgrupowanie "Chrobry II" - II batalion "Lecha Grzybowskiego" - 6. kompania "Jeremi” Śródmieście Północ
13. Stefan Brzozowski ‘Fiat”, „Kubiak”, I Obwód "Radwan" (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - zgrupowanie "Bartkiewicz" - 4. kompania - III pluton Szlak bojowy: Śródmieście Północ
14. Stanisław Sadowski, VI Ośrodek Mewa Kamień. Dowoził żywność powstańcom warszawskim.
15. Czesława Zdeb, pielęgniarka - "Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - Podobwód Śródmieście-Południe - Warszawska Szkoła Pielęgniarstwa (szpital) - Chałubińskiego 2 róg Koszykowa 78 Dzielnica Śródmieście Południe.
16. Włodzimierz Skolimowski „Saturn”, harcerz Szarych Szeregów w Powstaniu Warszawskim. Zmarł w wieku 15 lat w Elblągu, 11 grudnia 1945 roku.